Cun libro, un toxo en flor

Na Galiza celebramos todos os anos o "día do libro". Seguindo o costume procedente da lenda de San Xurxo, de orixe intrinsecamente galega como todos e todas sabemos, tamén hai quen regala a tradicional rosa.

O Día das Letras Galegas ten que servir non só para reivindicar e promocionar a nosa lingua e literatura, senón tamén para potenciar e poñer en valor a nosa cultura e yradicións, recuperándoas cando sexa preciso, ou reinterpretándoas no seu caso para reforzar a súa razón de ser e darlles o pulo que necesitan hoxe en día.

Dende distintas fontes, xa se ven reivindicando dende fai moito tempo a identidade do toxo como planta nacional de Galiza, chegando a propoñer que en troques de importar modas absurdas, se regalase con cada libro un toxo en flor ou, en todo caso, unha pola de xesta. Así, autores coma Manolo Rivas, Xaquín Lorenzo ou o mesmo Castelao teñen prestado ao toxo a atención que merece e dignificado a súa personalidade como planta enxebre chegando o primeiro deles a facer a proposta do regalo formado polo binomio toxo-libro para o Día das Letras Galegas:

"O toxo is beautiful:

A xente fala moi mal do toxo, malia a da súa acelerada desaparición. Faino culpábel de moitas cousas, como semente do demo. Mais a mellor primavera galega, quen di que non?, é a primavera do toxo. Toxo que viste de ouro os montes, fai festa nos ollos, e a xente fica abraiada a unha película que proxecta a terra: Carallo co toxo!

Teño visto noutros países xardíns con xestas e lucían coma as raíñas da foresta. Non había toxo, porque o toxo debe ser case un exclusivo patrimonio galego. Pero, de habelo, aínda luciría máis cá xesta. Cando están en esplendor, non hai flores máis lindas cás do toxo, a xesta e a acacia mimosa, que son plantas en Galicia de bravío. A ninguén se lle ocorre poñer unha xesta ou un toxo no xardín privado e moito menos nun público. De nacer un toxo nun xardín, o concelleiro de parques seguro que lle pon unha multa e logo manda arrincalo, alporizado por semellante intrusión da natureza enxebre.

Non, non se ven toxos nos xardíns de Galicia. Antes de plantar un toxo, o concelleiro de parques plantaría unha flor de plástico ou un cacto. O cacto é algo exótico e curioso. O toxo é, simplemente unha vergonza.

Cando alguén repara no toxo é para darlle un couce ou dicir: Arredemo, canto toxo! Aínda que só fose pola historia, debería haber máis consideración co toxo, pois era fundamental na economía campesiña e aproveitábase de mil maneiras. Agora non sabemos moi ben ó qué facer co toxo, á parte de queimalo e utilizalo como sinónimo de túzaro ou persoa de trato difícil. Así, das persoas mal encaradas dicimos que son «un toxo». A ninguén se lle ocorre declarar o amor dicíndolle á súa prenda «Meu toxiño da alma.» Mais tamén acaería como o mellor símbolo para expresar o amor: a máis fermosa flor enxergada entre espiñas.

De non haber toxo, moitos montes serían pedregueiras, sen posibilidades de rexurdir. O toxo é, sobre todo, o máis fermoso e económico traxe de luces de Galicia. Neste tempo, o toxo orla de ouro os foxos das estradas galegas. Alí onde non hai toxo, máis vale mirar para o asfalto pois reina o lixo e o abandono. Fíxense neste dato. Para limpar as beiras das estradas galegas, a COTOP ten previsto retirar 500.000 toneladas de residuos, o que require un investimento de centos de millóns de pesetas.

O toxo podería resultar dun grande aproveitamento e rendibilidade como fonte bio-enerxética. Mais aquí hai a quen lle dá a risa con esta clase de inventos. Parécenos natural que a auga sexa a principal fonte de enerxía eléctrica, mais se nos falan de toxo semella que nos contan un chiste. Calquera día aparece por aquí un xaponés deses que González Laxe quería ter como socios do progreso galego, e faise con todo o toxo e logo véndeo aquí en forma de quilovatios. E se non, ao tempo.

Pero non só de quilovatios vive o home. O toxo é unha das creacións estéticas máis enxebres de Galicia. Moitos montes cumprirían mellor servizo arborados ou a pasto, pero non é culpa do toxo. Recuperar o sentido da vista sobre Galicia pasa tamén por recuperar o orgullo estético do toxo.

Á parte dos labradores que sabían do seu valor, os únicos simpatizantes do toxo en Galicia foron os poetas e os vellos galeguistas e amantes do folclore que lle chamaban ás súas agrupacións Toxos e flores e cousas así. Habería que fiar máis dos poetas do que a xente fía. Un dos principais deportes culturais en Galicia, á parte de banquetes e de construír bibliotecas sen libros, é meterse cos poetas, mesmo en xentes tidas por cultas. Se polos poetas fose, seguiría habendo cisnes na ría de Ponteceso e promocionariase magnificamente o Camiño de Santiago por todo o mundo falando de Dante e James Joyce, que o citan na súa obra, e non só do centolo de Julio Iglesias. Pero comézase tomando de burla os poetas e remátase poñendo unha esterqueira no cabo de Fisterra.

Os poetas cantaron ao toxo porque teñen o don de mirar con agarimo aquilo que moitos ignoran. Percorrendo o universo do Xallas ou da Costa da Morte un comprende a tensa emoción estética de Eduardo Pondal á vista das lombas douradas polas toxeiras. É coma se viñera Van Gogh e se puxera a pintar, en vivo, sobre o lenzo do monte.

En lugar de silencialo como unha vergonza nacional ou de maldicilo como a expresión vexetal do atraso, deberiamos levar os turistas aos montes do toxo, sobre todo neste tempo en que a chorima os viste de ouro.

O movemento antirracista que reclamou os dereitos civís dos negros fixo popular aquel lema de Black is beautiful. Os probos holandeses, precursores do ecoloxismo, proclamaron aquilo de «o pequeno é fermoso». Por iso os galegos deberían de popularizar entre os seus slogans internacionais ese do toxo is beautiful. 0 toxo é belo!

O toxo é símbolo perfecto da vida humana, esa síntese de espiña e flor. No día de Sant Jordi os cataláns regálanse libros e rosas. Aquí non temos un día para regalármonos nada en público os uns aos outros, aínda que os galegos son máis xenerosos cós cataláns no apartado de pagárense copas entre eles. Pero hai costumes que sería moi positivo copiar, como sería moi positivo copiar algunhas leis. Non entendo eu os cronistas políticos cando critican dun proxecto de lei que sexa un «calco do dos cataláns». Supoño eu que non está mal, nada mal, copiar as cousas que están ben, e ogallá copiarasemos máis, sexa dos cataláns ou dos indios do Amazonas, en lugar de copiar tanto e tanto de Sicilia. Pero volvendo ás flores e ás letras, por que non regalar o 17 de Maio un libro cunha poliña de toxo florido? Ademais do detalle, contribuiriamos a desenvolver a industria editorial e unha nova fonte de ingresos para a necesitada economía rural: a da chorima.

Metamos o toxo nos fogares. Non na cama, pero si ao seu carón, no floreiro da mesa de noite. Levémolo, canda a xesta, aos xardíns galegos. Magoa é que nos poucos parques das cidades galegas non se vexa un carballo nin un castiñeiro, coa grata excepción compostelá da carballeira de Santa Susana. Plantemos, si, camelias e magnolios, esas xoias orientais que a fidalga campiña galega tomou como propias. E plantemos tamén toxo.

O fermoso toxo que vestiría co ouro das chorimas o corazón das cidades desfeitas."

Sen máis...

PD: campaña da CiberIrmandade da Fala e texto de Manolo Rivas